- کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی (CWC)

کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی با هدف منع گسترش، تولید، انباشت، به کار گیری سلاح‌های شیمیایی و امحای آنها، تهیه و تدوین شده و حاصل دو دهه مذاکرات فشرده می‌باشد که نهایتا در سال 1993 در پاریس، امضا و از 29 آوریل 1997 لازم الاجرا گردید.

هر چند این کنوانسیون موضوعاتی از قبیل تولید، مصرف و یا تجارت مواد شیمیایی با مقاصد صلح آمیز را ممنوع نکرده، لیکن با پیش‌بینی و ایجاد یک مکانیسم نظارتی، هر گونه فعالیتهای مرتبط با مواد شیمیایی تحت کنوانسیون را مورد راستی‌آزمایی قرار می‌دهد.

کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی که از آن به عنوان موفق ترین الگوی چندجانبه گرایی در نظام بین المللی کنونی در زمینه خلع سلاح در سطح جهانی یاد می‌شود، تنها معاهده‌ای است که دارای ساز و کار دقیق و جامع بازرسی و راستی آزمایی است. این معاهده به همراه معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) و کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیک (BWC)، رژیم بین‌المللی سلاح‌های کشتار جمعی را شکل می‌دهند.

- جمهوری اسلامی ایران و مباحث سلاح‌های شیمیایی

1. الحاق

جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین قربانی کاربرد سلاح‌های شیمیایی پس از جنگ جهانی دوم، نقش بسیار فعالی در مذاکرات  تدوین کنوانسیون در ژنو و کمیسیون مقدماتی آن ایفا نموده و متعاقب امضا این معاهده  (1993/01/13) وبا تصویب مجلس شورای اسلامی (1376/8/12) به این کنوانسیون ملحق (1997/03/11) گردید و از همان آغاز جزو یکی از اعضا فعال و تاثیرگذار در مذاکرات و مباحث مختلف شناخته شده است.

 2. مرجع ملی

بر اساس مقررات کنوانسیون، هر کشور عضو جهت اجرای تکالیف خود باید یک مرجع ملی را به عنوان نقطه تماس با سازمان تأسیس نماید. جمهوری اسلامی ایران نیز در اجرای این تعهد و تأمین حداکثر منافع ملی خود، شورای عالی مرجع ملی را به عنوان بالاترین رکن تصمیم‌گیری در امور کنوانسیون را تشکیل داد که ریاست آن بر عهده دبیر شورای عالی امنیت ملی است.

دبیرخانه این شورا مستقر در وزارت امور خارجه بوده که با همکاری و مشورت یک کمیسیون تخصصی کارشناسی، نقش هماهنگ‌کننده ارتباط نهادهای ذیربط داخلی کشور را با سازمان بر عهده دارد.

 3. جایگاه

فاجعه کاربرد گسترده سلاح‌های شیمیایی علیه نظامیان و غیرنظامیان جمهوری اسلامی ایران توسط رژیم صدام و همچنین دامنه قابل توجه فعالیت‌های صنعتی شیمیایی کشورمان، سبب شده است که حضور و مواضع جمهوری اسلامی ایران در کلیه ارکان‌های تصمیم گیر سازمان، به خصوص شورای اجرایی و کنفرانس سالانه، مورد توجه ویژه‌ای قرار داشته باشد. همین امر، دلیل حضور مستمر کشورمان در شورای اجرایی به عنوان یکی از نمایندگان کشورهای گروه آسیایی از ابتدای شکل‌گیری سازمان بوده است.

مضاف بر آن، جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از تجارب تلخ خود در جریان 8 سال دفاع مقدس و آگاهی از پیامدها و خطرات ناشی از کاربرد سلاح‌های شیمیایی، ضمن تبیین مواضع اصولی کشور، همواره بر اجرای کامل، موثر و غیرتبعیض آمیز مفاد کنوانسیون تاکید ورزیده، همچنین در جایگاه رئیس گروه کشورهای عدم تعهد و چین، دیدگاه‌های مشترک خود را در ارتباط با مهمترین مسائل و تحولات بین‌المللی مرتبط با کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی بیان داشته است.

 4. جانبازان شیمیایی

به منظور احقاق حقوق جانبازان عزیز شیمیایی و انعکاس صدای مظلومیت قربانیان و مصدومین سلاح‌های شیمیایی کشورمان اقدامات فراوانی صورت گرفته که به برخی موارد از جمله صدور پیام همدردی سالانه مدیرکل سازمان با قربانیان سردشت همزمان در 7 تیر مصادف با روز مبارزه با سلاح‌های میکروبی و شیمیایی و در ایام یادواره بمباران شیمیایی شهر مرزی سردشت (اولین پیام درسال 1390)، تشکیل شبکه بین‌المللی حمایت از قربانیان سلاح‌های شیمیایی و تأسیس صندوق کمک‌های داوطلبانه به ابتکار کشورمان (کنفرانس 16 - سال 1390)، نصب بنای یادبود قربانیان سلاح‌های شیمیایی (کنفرانس 17 - سال 1391)، گرامیداشت سالانه یاد و خاطره قربانیان سلاح های شیمیایی به صورت سالانه طی مراسم اهدای گل در کنار بنای یادبود قربانیان سلاح های شیمیایی سردشت و حلبچه (اولین اهدا گل در سال 1391)، برگزاری نمایشگاه سالانه آثار کاربرد سلاح‌های شیمیایی و پیگیری محکومیت فرانس کورنلیس فان آنرات، تاجر هلندی سلاح‌های شیمیایی (متهم به فروش مواد خام برای تولید جنگ افزار شیمیایی به رژیم صدام) به پرداخت خسارت به قربانیان ایرانی (صدور رای دادگاه استیناف لاهه در سال 2007) و پیگیری ساخت فیلم"جنایت فراموش شده"  در ارتباط با جانبازان شیمیایی کشورمان با همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی(سال 1393)، تدوین و چاپ کتاب "راهنمای عملی برای مدیریت پزشکی از مصدومین جنگ های شیمیایی" با کمک سازمان منع سلاح های شیمیایی (سال 1394) اشاره کرد.

 5. جایزه سالانه

دکتر مهدی بلالی مود، استاد دانشگاه و متخصص سم‌شناس، ضمن همکاری در زمینه‌های علمی و تحقیقاتی با سازمان‌های منع سلاح‌های شیمیایی و بهداشت جهانی، با تاسیس مرکز درمانی، سالها حرفه خود را به درمان قربانیان سلاح‌های شیمیایی اختصاص داده است. دکتر بلالی طی مراسمی با حضور سفرا و نمایندگان کشورهای مختلف شرکت‌کننده در جریان بیستمین کنفرانس سالانه کشورهای عضو کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی، دومین جایزه سالانه سازمان منع سلاح‌های شیمیایی را در سال 2015 میلادی توسط مدیر کل سازمان و به صورت مشترک با دکتر الستر هی از انگلیس، دریافت نمود.

- سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (OPCW) 

به دنبال اجرایی شدن کنوانسیون، سازمان منع سلاحهای شیمیایی به عنوان یک سازمان بین المللی مستقل با شعار "همکاری با یکدیگر برای جهانی عاری از سلاح‌های شیمیایی" و با پیش‌بینی ارتباط همکاری با سازمان ملل متحد، توسط کشورهای عضو در لاهه هلند تأسیس گردید.

اعضا این کنوانسیون هم اکنون به 192 کشور رسیده و نه تنها تاکنون 98 درصد کشورهای جهان به آن ملحق شده‌اند، بلکه 98 درصد صنایع شیمیایی در سراسر جهان را نیز تحت پوشش خود قرار داده است. شاید بی‌دلیل نباشد که از سازمان منع سلاحهای شیمیایی به عنوان یکی از سازمانهای بین المللی خلع سلاح با بالاترین نرخ رشد عضویت در تاریخ نام برده میشود.

کشورهای مصر، کره شمالی، سودان جنوبی خارج از کنوانسیون هستند و رژیم صهیونیستی نیز علیرغم امضا کنوانسیون در ژانویه 1993، تاکنون از الحاق به آن سر باز زده است.

رقم تقریبی بودجه در سال‌های اخیر حدود 80 میلیون یورو و تعداد کارکنان آن بالغ بر 500 نفر و دربرگیرنده 180 بازرس می‌باشد.

زبان‌ اصلی و رایج در سازمان، انگلیسی بوده و همانند سازمان ملل متحد، سایر زبان‌های اسپانیولی، چینی، روسی، فرانسه و عربی نیز مورد رسمیت شناخته شده است.

سازمان دارای چهار رکن اصلی به قرار ذیل است:

1. کنفرانس کشورهای عضو، عالیترین رکن تصمیم‌گیر محسوب شده و سیاست‌های کلان و مهم سازمان را اتخاذ می‌کند که غالیا در سال یک اجلاس با حضور همه کشورهای عضو برگزار می‌گردد.

2. شورای اجرایی که مهمترین رکن اجرایی و نظارتی سازمان متشکل از نمایندگان 41 کشور عضو بوده و عضویت در آن به صورت چرخشی و برای دو سال می‌باشد. این شورا هر سال بطور متوسط 3 جلسه منظم و برخی جلسات فوق العاده (در صورت نیاز) دارد.

3. دبیرخانه فنی، بازوی اجرایی سازمان بوده و گردآوری و بررسی اظهارنامه ها، انجام بازرسی‌ها، انجام فعالیتهای اجرایی مربوط به سایر مفاد کنوانسیون و برگزاری جلسات سازمان را بر عهده دارد. مدیرکل، بالاترین مقام اجرایی دبیرخانه فنی سازمان است که از سوی کنفرانس کشورهای عضو برای یک دوره چهار ساله انتخاب می‌شود.

4. کنفرانس بازنگری، به عنوان نهاد ناظر بر نحوه اجرای کنوانسیون می‌باشد که هر 5 سال یکبار تشکیل شده و به مواردی از قبیل سنجش و ارزیابی اجرای کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی، شناسایی موارد نیازمند تغییر با تمرکز ویژه به نظام بازرسی و ارتقا آن همگام با پیشرفت‌های علمی و فن‌آوری در علوم شیمی، مهندسی و بیوتکنولوژی می‌پردازد.